Treoirlínte Foilseacháin um Shonraí Oscailte

1. Tacair Shonraí Ardluacha a fhoilsiú

Tá cuid mhaith den fhócas atá ag tionscnaimh Sonraí Oscailte le blianta beaga anuas, lena n-áirítear an Staidéar Eorpach ar Aibíocht Sonraí Oscailte, ar Shonraí Sonraí Ardluacha (HVDanna) a bheith ar fáil. Cé go spreagtar gach foilseachán Sonraí Oscailte, d’fhéadfadh go mbeadh acmhainní teoranta ag Comhlachtaí na hEarnála Poiblí, agus dá bhrí sin ní mór dóibh tosaíocht a thabhairt do na tacair sonraí ba cheart a chur ar fáil ar dtús.

Mar a leagtar amach in Airteagal 2 (10) de Threoir Sonraí Oscailte an AE ciallaíonn HVDanna doiciméid, a bhfuil baint ag a n-athúsáid le tairbhí tábhachtacha don tsochaí, don chomhshaol agus don gheilleagar, go háirithe mar gheall ar a n-oiriúnacht chun luach a chruthú- seirbhísí breise, feidhmchláir agus poist nua ardcháilíochta agus mhaith, agus líon na dtairbhithe ionchasacha as na seirbhísí agus na feidhmchláir breisluacha bunaithe ar na tacair sonraí sin. In Airteagal 14 de Threoir Sonraí Oscailte an AE, beidh sainaithint HVDanna ar leith bunaithe ar an measúnú ar a n-acmhainneacht:

  • buntáistí socheacnamaíocha nó comhshaoil agus seirbhísí nuálacha a ghiniúint;

  • chun leasa líon ard úsáideoirí, go háirithe FBManna;

  • cuidiú le hioncam a ghiniúint; agus

  • a chomhcheangal le tacair sonraí eile.

I Ráiteas 66 den Treoir maidir le Sonraí Oscailte, léirítear na catagóirí téamacha a d’fhéadfadh a bheith clúdaithe faoin Treoir, eadhon:

  • Geospásúil : cóid phoist, léarscáileanna náisiúnta agus léarscáileanna áitiúla

  • An bhreathnóireacht domhanda agus an comhshaol domhanda : an t-ídiú fuinnimh agus íomhánna satailíte

  • Meitéareolaíoch : sonraí in situ ó ionstraimí agus réamhaisnéisí aimsire

  • Staidrimh : táscairí déimeagrafacha agus eacnamaíocha

  • Cuideachtaí agus úinéireacht cuideachtaí : cláir ghnó agus aitheantóirí clárúcháin

  • An tsoghluaisteacht : comharthaí bóthair agus uiscebhealaí intíre

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Sainaithin HVDanna laistigh de d’eagraíocht féin, agus moltaí ón Staidéar Eorpach ‘Measúnú Tionchair ar Liosta na Tacair Sonraí Ardluacha’ á n-úsáid agat chuige sin.

  • Athbhreithniú agus cinneadh a dhéanamh ar an mbeart idirghabhála íseal/meán/ard-déine do gach HVD (mar atá sainmhínithe sa Staidéar Measúnaithe Tionchair).

  • Foilsigh an HVD arna shainaithint ag an leibhéal idirghabhála déine atá chomhaontaithe.

  • Chun an tionchar is mó agus is féidir a chinntiú agus chun an athúsáid a éascú, ba cheart na HVDanna a chur ar fáil lena n-athúsáid gan mórán srianta dlíthiúla, agus saor in aisce.

  • ba cheart na HVDanna a fhoilsiú trí APIanna freisin.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Is iad HVDanna is mó a thaitníonn leis na húsáideoirí, mar is iad na tacair sonraí a bhfuil an acmhainneacht is mó don tsochaí, don chomhshaol agus don gheilleagar.

2. Iniúchtaí Sonraí a Dhéanamh

Is éard is iniúchadh sonraí ann ná próiseas chun fáil amach cad iad na sócmhainní sonraí atá á gcruthú agus á gcoinneáil laistigh d’eagraíocht, agus tá sé de chúnamh freisin chun fáil amach cad iad na tacair sonraí atá oiriúnach le roinnt mar Shonraí Oscailte, go hinmheánach agus go poiblí araon. Mar thoradh ar iniúchadh sonraí tiomsófar fardal cuimsitheach tacar sonraí, agus sainmhínítear moltaí soiléire chun an fhaisnéis seo a bhainistiú agus a roinnt i dtimpeallacht rialaithe.

Ansin, is féidir le PSB an fardal tacar sonraí sin a úsáid chun na tacair sonraí arbh cheart a fhoilsiú mar Sonraí Oscailte a shainaithint, cad iad na tacair sonraí ar cheart áit tosaíochta a thabhairt dóibh, agus conas is féidir na tacair sonraí a fhoilsiú de réir na dTreoirlínte Foilsithe seo. Is féidir é seo a shainiú i dTreochlár Foilsitheoireachta um Shonraí Oscailte (féach Treoirlíne 3).

Mar shampla, d’fhéadfadh sé tarlú go bhfuil fiche tacar sonraí a bheith ag gabháil le PSB, ach go dtagann cúig cinn díobh faoin gcatagóir tacar sonraí ardluacha (Féach Treoirlíne 1). D’fhéadfaí tosaíocht a thabhairt ansin do na tacair sonraí siúd. Ón iniúchadh sonraí, is féidir leis an bhfoilsitheoir a fheiceáil an bhfuil aon fhaisnéis phearsanta/íogair nach mór é a bhaint nó a leasú le bheith gan ainm sna sonraí freisin. Féadfaidh an foilsitheoir a chinneadh API a chruthú freisin chun rochtain dhinimiciúil ar na sonraí a sholáthar.

Ba cheart do gach roinn de chuid PSB iniúchtaí sonraí a dhéanamh ar bhonn rialta chun léargas fíordhéanaí a fháil ar shealúchais sonraí na heagraíochta.

Cé go mb’fhéidir nach measfar go bhfuil gach tacar sonraí a sainaithníodh le linn iniúchta sonraí oiriúnach le foilsiú mar Sonraí Oscailte, d’fhéadfaí an fardal sonraí féin a chur ar fáil go poiblí chun críocha trédhearcachta.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Déan iniúchtaí sonraí rialta chun a fháil amach cad iad na sócmhainní sonraí atá á gcruthú agus á gcoinneáil laistigh d’eagraíocht.

  • Úsáid an fardal sonraí a leanann as chun na tacair sonraí a fhoilsiú mar Sonraí Oscailte, agus conas na sonraí a fhoilsiú de réir na dTreoirlínte Foilsithe seo.

  • Foilsigh an fardal sonraí féin mar Sonraí Oscailte.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Cuireann iniúchtaí sonraí i bhfeidhm ar chumas PSBanna a ngabháltais iomlána sonraí a thuiscint, agus cinntíonn sé ina dhiaidh sin go meastar na sonraí go léir a fhoilsiú mar Shonraí Oscailte d’úsáideoirí ionchasacha.

3. Treochlár Foilsitheoireachta um Shonraí Oscailte a chur i bhfeidhm

Déanann Treochlár Foilsitheoireachta um Shonraí Oscailte mapáil ar na tacair sonraí atá beartaithe ag PSB a fhoilsiú de réir amlíne ar leith. Ar an mbealach seo, is féidir le foilsitheoir díriú ar thacair sonraí a fhoilsiú a ndearna sé tosaíocht ina iniúchadh sonraí, agus plean seachadta a chur i bhfeidhm maidir le cathain a fhoilseofar tacar sonraí eile. Tugann sé seo am do PSBanna tacar sonraí a ullmhú nár measadh i dtosach go raibh siad réidh le foilsiú san fhearann poiblí, ach a sainaithníodh a bheith oiriúnach le foilsiú mar Sonraí Oscailte.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Mar chuid d’iniúchtaí sonraí, cuir Treochlár Foilsitheoireachta Sonraí Oscailte i bhfeidhm.

  • Déan an treochlár a athbhreithniú agus a nuashonrú go rialta lena chinntiú go bhfuil spriocanna foilsitheoireachta tacar sonraí á mbaint amach.

  • Foilsigh an Treochlár Foilsitheoireachta Sonraí Oscailte agus nuashonruithe ar dhul chun cinn.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí Treochlár Foilsitheoireachta Sonraí Oscailte a chur i bhfeidhm cabhraíonn sé le próisis foilsitheoireachta Sonraí Oscailte a leabú in eagraíocht. Tacaíonn sé seo, ar a uain, le foilsiú leanúnach tacar sonraí nua. Má fhoilsítear an treochlár féin, tugann sé seo deis d’úsáideoirí tuiscint a fháil ar na tacair sonraí a fhoilseofar agus cathain.

4. Sonraí Comhlachaithe le Ceadúnas Sonraí Oscailte

Ba cheart go mbeadh baint ag na sonraí go léir a fhoilsítear mar Shonraí Oscailte le Ceadúnas Sonraí Oscailte, mar sin tá tuiscint shoiléir ann faoi na coinníollacha ar féidir na sonraí a athúsáid. Deirtear i dTreoir Eorpach um Sonraí Oscailte 2019 gur chóir ‘in aon chás, aon cheadúnais chun faisnéis san earnáil phoiblí a athúsáid, a laghad srianta a chur ar athúsáid agus is féidir, mar shampla srianta a theorannú do thásc foinse.’

Mhol Creat Teicniúil Sonraí Oscailte 2015 go n-úsáidfí ceadúnas Creative Commons Attribution 4.0 International2 (CC BY 4.0). Faoin gceadúnas CC BY 4.0, tá saorchead ag úsáideoir:

  • Comhroinn - cóipeáil agus athdháileadh an t-ábhar i meán nó formáid ar bith

  • Oiriúnaigh - athmhúnlaigh, claochlaigh, agus cur leis an ábhar chun aon chríche, fiú ar bhonn tráchtála.

Ráiteas Sannta Ceadúnais um CC BY 4.0

Faoin gCeadúnas CC BY 4.0, ní mór d’úsáideoirí foinse na Faisnéise a admháil ina dtáirge nó ina feidhmchlár. Maidir le sonraí a fhaightear ar data.gov.ie, is féidir le húsáideoirí an fhoinse a admháil trí nasc a dhéanamh le URL an tacar sonraí ar data.gov.ie., chomh maith leis an ráiteas sannta seo a áireamh nó a nasc a chur leis: “Tá Sonraí de chuid Rialtas na hÉireann atá ceadúnaithe faoi cheadúnas Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) áirithe leis”.

CC0 1.0 Universal (CC0 1.0)

Rogha ceadúnaithe eile atá ann le haghaidh Sonraí Oscailte ná CCO, atá níos lú srianta do athsheoltóirí. I gcodarsnacht le ceadúnais CC a ligeann do shealbhóirí cóipchirt rogha a dhéanamh ó raon ceadanna agus a gcóipcheart a choinneáil, tugann CC0 cumhacht do rogha eile ar fad - an rogha chun diúltú do chosaint cóipchirt agus bunachar sonraí, agus na cearta eisiacha a thugtar go huathoibríoch do chruthaitheoirí - an rogha “gan aon chearta forchoimeádta” mar mhalairt ar ár gceadúnais3. Trí do chuid oibre a mharcáil le tiomantas fearann poiblí CC0, déanann tú do chóipcheart a ghéilleadh agus ligean tú d’athsheoltóirí an t-ábhar a dháileadh, a athmhúnlú, a oiriúnú nó ábhar eile a chur leis in aon mheán nó formáid ar bith, fiú chun críocha tráchtála.

Tréithe Il

Mura bhfuil sé praiticiúil sonraí ó roinnt Soláthraithe Faisnéise a úsáid agus iliomad tréithe a liostú i dtáirge nó i bhfeidhmchlár, féadfaidh úsáideoirí URI nó hipearnasc a áireamh le hacmhainn ina bhfuil na ráitis leithdháilte riachtanacha.

Clásal séanta

Foilsítear na sonraí go léir atá nasctha leis an tairseach Sonraí Oscailte “mar atá”. Tá an fhaisnéis ceadúnaithe ‘mar atá’ agus eisiann an Soláthraí Faisnéise agus / nó an Ceadúnaí gach uiríoll, barántas, oibleagáid agus dliteanas i ndáil leis an Faisnéis a mhéid a cheadaítear leis an dlí.

Níl an Soláthraí Faisnéise agus / nó an Ceadúnaí faoi dhliteanas as aon earráidí nó easnaimh san fhaisnéis agus ní bheidh siad faoi dhliteanas as aon chaillteanas, díobháil nó damáiste de chineál ar bith de bharr a úsáide. Ní ráthaíonn an Soláthraí Faisnéise soláthar leanúnach na Faisnéise.

Díolúintí

Ní chumhdaíonn an ceadúnas seo faisnéis phearsanta, seachas amháin más rud é go bhfuil an fhaisnéis sin gan ainm agus/nó comhiomlánaithe go leor. Ní chlúdaíonn sé cearta tríú páirtí ach an oiread (lena n-áirítear paitinní, cóipcheart, cearta bunachar sonraí nó trádmharcanna, ach gan a bheith teoranta dóibh).

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Beidh baint ag na sonraí agus na meiteashonraí uile atá nasctha le data.gov.ie leis an gCeadúnas CC BY 4.0, ar a laghad. Féadfaidh comhlachtaí poiblí cóipcheart agus tacair sonraí a chomhlachú le CC0, má mheastar go bhfuil sé sin oiriúnach.

  • Ba cheart an ceadúnas a shainaithint go soiléir sna meiteashonraí.

  • Má theastaíonn treoirlínte úsáide níos sainiúla, ba cheart iad seo a shainaithint go soiléir sna meiteashonraí, mar chuid den tuairisc nó mar ráiteas cearta.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Tá tuiscint shoiléir ag úsáideoirí ar conas is féidir na sonraí a athúsáid.

5. Meiteashonraí Cuimsitheacha a sholáthar

Soláthraíonn meiteashonraí faisnéis bhreise a chuidíonn le tomhaltóirí sonraí brí sonraí, agus a struchtúr, a thuiscint níos fearr, agus chun saincheisteanna eile a shoiléiriú, mar shampla cearta agus téarmaí ceadúnais, an eagraíocht a ghin na sonraí, cáilíocht na sonraí, modhanna rochtana sonraí agus sceideal nuashonraithe na tacar sonraí4. Comhlíonann Data.gov.ie le DCAT-AP, agus fágann sé sin go bhfuil tuairisc meiteashonraí DCAT inléite ag an duine agus meaisín-inléite araon maidir le gach tacar sonraí ar an gcatalóg. Mar shampla, tagann na seait den scáileán seo a leanas ón tacar sonraí Staitisticí Contae um Covid-19

Ach má sholáthraíonn siad meiseashonraí níos cuimsithí agus níos cruinne, feabhsaíonn na meiteashonraí in-aimsitheacht agus inúsáidteacht na sonraí. Tá béim leagtha, sa tuarascáil anailíseach atá déanta ag Tairseach Sonraí na hEorpa (EDP) ar ‘Thodhchaí Sonraí Oscailte’ ar an gá atá le meiteashonraí timpeall trí ghné: an ábharthacht (an iad seo na sonraí a theastaíonn uaim?); an inúsáidteacht (an féidir liom iad a úsáid san fhírinne?) agus an cháilíocht (cé chomh maith agus atá na sonraí agus cé chomh furasta agus a bheidh sé iad a úsáid?)7. Aibhsíonn tuarascáil ODI ar ‘Discover the future of the London Datastore’ go bhfuil meiteashonraí bochta agus neamhréire ar cheann de na príomhcheisteanna a aibhsíodh le linn ár bhfionnachtana . Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Meiteashonraí comhlíontacha DCAT-AP a sholáthar.

  • Úsáid coinbhinsiúin ainmniúcháin bríocha a thuigfidh úsáideoir nach bhfuil cur amach aige ar an tacar sonraí.

  • Cuir cur síos cuimsitheach ar fáil ar an tacar sonraí.

  • Cuir liosta cuimsitheach eochairfhocail ar fáil, lena n-áirítear comhchiallaigh a fhéadfaidh úsáideoir cuardach a dhéanamh.

  • Cuir faisnéis san áireamh maidir le foinse an tacair shonraí, i.e. bunús na sonraí agus aon athruithe atá déanta9.

  • Meiteashonraí a fheabhsú bunaithe ar mheasúnú cáilíochta meiteashonraí (MQA).

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Leis an soláthar meiteashonraí cuimsitheacha déantar infhionntacht na sonraí a fheabhsú, agus cabhraíonn sé sinn le húsáideoirí an fhaisnéis atá á lorg acu a fháil.

6. Meiteashonraí Cruinne Achair Ama a sholáthar

Tá roinnt gnéithe maidir le tréimhsí ama tábhachtach chun cabhrú le húsáideoirí tuiscint a fháil ar an tréimhse ama a chuimsíonn tacar sonraí chomh maith le cathain a foilsíodh an tacar sonraí agus cathain a athraíodh é an uair is deireanaí.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Meiteashonraí cruinne a sholáthar ar an bhfráma ama atá cumhdaithe leis an tacar sonraí.

  • Meiteashonraí a sholáthar maidir le cathain a foilsíodh / a athraíodh an tacar sonraí an uair is deireanaí.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Leis an soláthar meiteashonraí tráthcláir chruinn, ligtear d’úsáideoirí cuardach bunaithe ar an am a dhéanamh, agus cuidíonn sé freisin le húsáideoirí tuiscint a bheith acu faoi an bhfuil an tacar sonraí sin ábhartha nó úsáideach dóibh.

7. A chinntiú go bhfuil na sonraí cothrom le dáta

Is é ceann de na hábhair imní is coitianta a bhíonn ann maidir le catalóga Sonraí Oscailte ná go bhfuil na sonraí as dáta8. Is féidir le cur i láthair sean-sonraí dochar a dhéanamh d’iontaobhas úsáideoirí sa chatalóg, toisc go gceapann siad nach ndéantar iad a chothabháil go gníomhach. Tá faisnéis cothrom le dáta bunriachtanach d’úsáideoirí chun an chinnteoireacht éifeachtach a dhéanamh agus tacú le nuálaíochtaí atá úsáideach ó lá go lá, m.sh. iarratais tráchta.

Tá an rud a chuimsíonn ‘sean’ sonraí suibiachtúla agus braitheann sé ar cé chomh minic ba cheart na sonraí a bhailiú agus a chur ar fáil. Mar shampla, maidir le tacair sonraí bliantúla, ba cheart an bhliain is déanaí a chur ar fáil, ach i gcás sonraí fíor-ama, ba cheart go mbeadh an léamh is déanaí ar fáil don dara / nóiméad / uair an chloig is gaire. Chun a chinntiú nach bhfuil aon phointe cliseadh daonna ann maidir le sonraí a choinneáil cothrom le dáta, ba cheart foilsiú sonraí a uathoibriú trí phróiseas foilsitheoireachta nó cnuaschóipeála ríomhchláraithe.

D’fhonn cabhrú le húsáideoirí tuiscint a fháil ar cé chomh minic is a dhéantar tacar sonraí a nuashonrú, ba cheart faisnéis faoi mhinicíocht an nuashonraithe a sholáthar. (féach Treoirlíne 6). Chomh maith leis sin, ba cheart tacar sonraí atá gaolmhar lena chéile a nascadh le chéile, ionas gur féidir le húsáideoirí tacar sonraí níos nuaí a fháil, más ann dóibh (féach Treoirlíne 18).

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Meiteashonraí a sholáthar maidir le cé chomh minic a fhoilseofar na sonraí.

  • A chinntiú go gcoinnítear na sonraí cothrom le dáta, de réir an mhinicíocht maidir lena nuashonrú.

  • An próiseas foilsithe / cnuaschóipeála sonraí a uathoibriú.

  • Sainaithin tacair sonraí gaolmhara i sraith ama.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Tugann rochtain ar shonraí cothrom le dáta cumhacht don chinnteoireacht éifeachtach agus tacaíonn sé leis an nuálaíocht. Ní mór a fhios a bheith ag úsáideoirí cé chomh minic is a dhéanfar an dáta a nuashonrú sular féidir leo tiomantas a thabhairt dá úsáid.

8. Geoshuíomh Sonraí a Chumasú

Tá béim curtha ar shonraí geospásúla sa Treoir Eorpach maidir le Sonraí Oscailte mar cheann de na catagóirí téamacha de Thacair Sonraí Ardluacha atá ann. Is féidir faisnéis gheospásúil a áireamh i go leor sonraí, mar shampla comhordanáidí GPS, Éirchóid, seoltaí, srl., agus is féidir iad siúd a úsáid chun sonraí ón iliomad foinsí a fhorleagan, agus chun sonraí a scagadh go suíomh atá ábhartha don úsáideoir freisin.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Cuir isteach sonraí geospásúla caighdeánaithe, más féidir.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí gheoshuíomh sonraí a chumasú, is féidir leis an úsáideoir sonraí a scagadh de réir suímh, agus faisnéis a bhaineann le suíomh áirithe a fhorleagan.

9. Sonraí Gráinneacha a Sholáthar

Dá mhéad gráinneach atá an tacar sonraí, is mó an luach a ghabhann leis, toisc go gceadaíonn sé anailís mhionsonraithe agus torthaí níos sainiúla dá bharr. Mar shampla, má dhéantar cáilíocht an aeir a thaifeadadh ag eatraimh nóiméad amháin, ach déantar sonraí a fhoilsiú uair sa lá, is féidir leis an ‘slánú’ seo de na sonraí faisnéis thábhachtach a cheilt faoi cad a tharlaíonn do cháilíocht an aeir ag céimeanna éagsúla den lá.

Ní mór cothromaíocht a bheith ann idir sonraí gráinneacha a sholáthar agus na srianta dlí a chomhlíonadh maidir le sonraí pearsanta, rúnda agus íogaire araon. Níor cheart go sáródh Sonraí Oscailte ceart an duine riamh faoin reachtaíocht um chosaint sonraí, lena n-áirítear, go háirithe, an Rialachán Ginearálta maidir le Cosaint Sonraí (RGCS) a tháinig i bhfeidhm an 25 Bealtaine 2018.

Féachann anaithnidiú sonraí le sonraí staidrimh a chosaint sa chaoi is gur féidir iad a scaoileadh gan faisnéis rúnda a thabhairt ar féidir í a nascadh le daoine nó eintitis shonracha. Mar shampla, féadfar sonraí staidrimh a fhoilsítear i limistéar geografach beag, mar an Dúiche Toghcháin (ED), a shlánú ionas nach féidir daoine aonair a shainaithint go uathúil. Tacaíonn an Phríomh-Oifig Staidrimh le PSBanna chun sonraí staidrimh a fhoilsiú.

Gné eile de gráinneacht sonraí ar chóir d’fhoilsitheoirí sonraí a urramú, ná gur cheart go mbeadh sonraí atá ar fáil ag leibhéil éagsúla gráinneachta inrochtana agus múnlaithe ar bhealach comhchoiteann10. Ligtear don chumasc nó do scoilt sonraí sa bhealach sin.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Dá mhéad gráinneach atá an tacar sonraí, is mó an luach a ghabhann leis, toisc go gceadaíonn sé anailís mhionsonraithe agus torthaí níos sainiúla dá bharr. Mar shampla, má dhéantar cáilíocht an aeir a thaifeadadh ag eatraimh nóiméad amháin, ach déantar sonraí a fhoilsiú uair sa lá, is féidir leis an ‘slánú’ seo de na sonraí faisnéis thábhachtach a cheilt faoi cad a tharlaíonn do cháilíocht an aeir ag céimeanna éagsúla den lá.

  • Ní mór cothromaíocht a bheith ann idir sonraí gráinneacha a sholáthar agus na srianta dlí a chomhlíonadh maidir le sonraí pearsanta, rúnda agus íogaire araon. Níor cheart go sáródh Sonraí Oscailte ceart an duine riamh faoin reachtaíocht um chosaint sonraí, lena n-áirítear, go háirithe, an Rialachán Ginearálta maidir le Cosaint Sonraí (RGCS) a tháinig i bhfeidhm an 25 Bealtaine 2018.

  • Féachann anaithnidiú sonraí le sonraí staidrimh a chosaint sa chaoi is gur féidir iad a scaoileadh gan faisnéis rúnda a thabhairt ar féidir í a nascadh le daoine nó eintitis shonracha. Mar shampla, féadfar sonraí staidrimh a fhoilsítear i limistéar geografach beag, mar an Dúiche Toghcháin (ED), a shlánú ionas nach féidir daoine aonair a shainaithint go uathúil. Tacaíonn an Phríomh-Oifig Staidrimh le PSBanna chun sonraí staidrimh a fhoilsiú.

  • Gné eile de gráinneacht sonraí ar chóir d’fhoilsitheoirí sonraí a urramú, ná gur cheart go mbeadh sonraí atá ar fáil ag leibhéil éagsúla gráinneachta inrochtana agus múnlaithe ar bhealach comhchoiteann10. Ligtear don chumasc nó do scoilt sonraí sa bhealach sin.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí shonraí gráinneacha a sholáthar, is féidir le húsáideoirí anailís mhionsonraithe a dhéanamh agus seirbhísí agus feidhmchláir mhín a sholáthar bunaithe ar na sonraí.

10. Doiciméid don Tacar Sonraí a Comhlonnú

Mar atá leagtha amach sa EDP ‘Measúnú Tairsigh um Shonraí Oscailte: Ag baint úsáide as Méadrachtaí atá Dírithe ar Úsáideoirí’, tá an soláthar cáipéisí ríthábhachtach, ionas nach gá d’úsáideoirí a bheith ina saineolaithe fearainn le bheith in ann na sonraí a thuiscint11. D’fhéadfaí na cáipéisí a áireamh sa scéimre meiteashonraí, faisnéis a sholáthar faoi bhunús na sonraí nó liostáil a dhéanamh ar na caighdeáin a nglactar leo leis na sonraí, mar shampla. Féadfar na cáipéisí

a sholáthar freisin mar chomhaid nó tacar sonraí breise, mar shampla, foclóir sonraí a sholáthar ina dtugtar breac-chuntas ar an méid atá léirithe i ngach comhpháirt sa tacar sonraí, nó doiciméad PDF nó suíomh gréasáin ina bhfuil sonraíocht API ar fáil.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Cuir an oiread sin cáipéisí ar fáil don tacar sonraí is a bheadh ag teastáil don úsáideoir chun na sonraí a thuiscint agus a úsáid go hiomlán, in éineacht leis an tacar sonraí.

  • Nuair is féidir, cuir na cáipéisí san áireamh i meiteashonraí an tacar sonraí.

  • Sonraí tagartha a sholáthar le haghaidh gach aon tacar sonraí, más infheidhme, i.e. foclóir sonraí, na caighdeáin a úsáidtear, srl

  • Déan athbhreithniú ar réamhamharc an tacar sonraí chun fáil amach an bhfuil sé sásúil don úsáideoir.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Cuidíonn comhlonnú na gcáipéis le tacar sonraí le húsáideoirí na sonraí a thuiscint agus é a chur ar a gcumas iad a úsáid.

11. Sonraí a Fhoilsiú i bhFormáidí Oscailte

Mar a leagtar amach sa Chreat Teicniúil um Shonraí Oscailte, 2015, ba cheart formáidí sonraí a úsáid go héasca ag lucht féachana leathan daoine agus ag córais éagsúla ríomhaireachta chun Sonraí Oscailte a fhoilsiú. Mhol Tim Berners-Lee, an té a chéadcheap an tionscnóra Gréasáin agus Sonraí Nasctha, scéim imlonnaithe 5 réalta le haghaidh Open Data12. Is mó an líon réaltaí, is ea is inúsáidte na sonraí, agus is éasca é sonraí a athúsáid agus a idirnascadh.

star_rateSonraí a fhoilsiú ar an nGréasán faoi Cheadúnas Oscailte

star_ratestar_rate Sonraí a fhoilsiú i bhformáid struchtúrtha atá inléite ag meaisín

star_ratestar_ratestar_rateSonraí a fhoilsiú i bhformáid neamh-dhílseánaigh

star_ratestar_ratestar_ratestar_rateÚsáid URIanna chun rudaí a shainaithint, ionas gur féidir le daoine díriú ar do chuid rudaí

star_ratestar_ratestar_ratestar_ratestar_rateNasc do chuid sonraí le sonraí eile chun comhthéacs a chur ar fáil

An Scéim um Shonraí Oscailte 5 Réalta

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Sonraí a fhoilsiú i bhformáidí Oscailte, atá inléite ag meaisín (3 réalta ar a laghad), eadhon:

Sonraí Ginearálta

Sonraí Geospásúla

Domain-Specific Data

CSV

GeoJSON

PX

JSON

GML

JSON-stat

XML

KML

NetCDF

ODF

WKT

BUFR

RDF

LAS

Datex II

TSV

IFC

GTFS

Shapefile

HDF5

WMS

GRIB

OGC GeoPackage

  • Má tá siad ar fáil, foilsigh na sonraí i bhformáidí iomadúla, agus bíodh aon fhormáid amháin díobh ar a laghad oscailte agus inléite ag meaisín.

  • Nuair is infheidhme, foilsigh sonraí mar Shonraí Nasctha 5 réalta.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Méadaítear athúsáid na sonraí trí úsáid a bhaint as formáidí oscailte atá inléite ag meaisín. Trí shonraí a bheith ar fáil i bhformáidí éagsúla, tacaíonn sé le réimse níos leithne úsáideoirí atá i dtaithí nó a éilíonn na sonraí i bhformáidí áirithe.

12. Tacair Sonraí Stairiúla a fhoilsiú

Chomh maith le tacair sonraí atá cothrom le dáta a fhoilsiú, tá luach mór ann tacar sonraí stairiúla a fhoilsiú. Is féidir le rochtain ar shonraí stairiúla a tacú le hanailís agus taighde fadtéarmach agus éascaíonn sé staidéir chomparáideacha freisin. Má tá minicíocht taifeadta sonraí ard nó má tá an tréimhse ama a chlúdaíonn an tacar sonraí an-mhór, is féidir le tacair sonraí stairiúla a bheith mór freisin. Dá bhrí sin, ní mór d’fhoilsitheoirí sásraí óstála agus rochtana oiriúnacha a chur i bhfeidhm chun freastal ar na sonraí. Seo a leanas cúpla samplaí de na roghanna atá ann:

  • Is féidir sonraí a chur ar fáil le haghaidh mór-íoslódála, agus iad a chomhbhrú chun méid an tacair shonraí a íoslaghdú.

  • Féadfar réitigh sonraí scamall a úsáid chun rochtain ar thacair sonraí móra a bharrfheabhsú, m.sh. AWS

  • Féadfar teicneolaíochtaí Sonraí Móra a úsáid freisin chun rochtain ar na sonraí a stóráil agus a sholáthar, m.sh. Hadoop nó Spark

  • Féadfar APIanna a thógáil chun rochtain a sholáthar ar fho-chodanna de na sonraí stairiúla ag aon am amháin, m.sh. codanna a bhaineann le tréimhse ama nó le suíomh áirithe.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Foilsigh tacair sonraí stairiúla más ann dóibh.

  • Stóráil agus rochtain ar an tacar sonraí a bharrfheabhsú chun costais a laghdú agus an am rochtana a fheabhsú.

  • Más iomchuí, sann tacar sonraí mar phríomhshonraí / sonraí reatha / sonraí cartlainne.

  • Déan uimhir nó dáta leagain a shannadh do gach aon tacar sonraí, agus chun iad a chur in iúl

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí thacair shonraí stairiúla a fhoilsiú, déantar cinnte de go bhfuil rochtain ag úsáideoirí ar thacair mhóra stairiúla chun críocha anailíse agus incomparáide, agus is féidir leis sin cur go díreach leis an mbeartas agus an gcinnteoireacht.

13. Rochtain ar Shonraí Dinimiciúla a Sholáthar

Sainmhíníonn an Treoir Eorpach maidir le Sonraí Oscailte 2019 ‘sonraí dinimiciúla’ mar “dhoiciméid i bhfoirm dhigiteach, faoi réir nuashonruithe minic nó fíor-ama, go háirithe mar gheall ar a luaineacht nó a léirscrios tapa; de ghnáth, meastar gur sonraí dinimiciúla iad sonraí a ghineann braiteoirí”1. I measc samplaí de shonraí dinimiciúla tá sonraí comhshaoil, tráchta, satailíte, meitéareolaíochta agus braiteora braite, gan ach cúpla ceann a lua.

Féadfaidh tionchar suntasach eacnamaíoch, polaitiúil, comhshaoil agus sóisialta a bheith ag infhaighteacht sonraí dinimiciúla, mar is féidir lena gcur i bhfeidhm (mar shampla in aipeanna gréasáin, samhlacha eolaíochta sonraí nó cinnteoireacht) tomhais láithreach a chur san áireamh. Mar shampla, is féidir le húinéir tí bearta maolaithe tuile a chur i bhfeidhm bunaithe ar réamhaisnéis na haimsire, agus is féidir le húdarás áitiúil gníomhartha freagartha iomchuí a sholáthar bunaithe ar thomhais braiteoirí tuile.

Mar atá mínithe sa Treoir, chun tionchar na faisnéise a uasmhéadú, tá sé tábhachtach go gcuirfear sonraí dinimiciúla ar fáil díreach tar éis a mbailithe, nó i gcás nuashonrú láimhe díreach tar éis an tacar sonraí a mhodhnú. Nuair nach féidir é sin a dhéanamh mar gheall ar shrianta teicniúla nó airgeadais, ba cheart do chomhlachtaí san earnáil phoiblí na doiciméid a chur ar fáil i dtréimhse ama a fhágann gur féidir leas iomlán a bhaint as a n-acmhainneacht eacnamaíoch iomlán. Go hidéalach, ba cheart sonraí dinimiciúla a chur ar fáil trí chomhéadan cláraithe feidhmchlár (API), mar a leagtar amach i dTreoirlíne14, d’fhonn forbairt feidhmchlár idirlín, soghluaiste agus scamall bunaithe ar shonraí den sórt sin a éascú.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Sonraí dinimiciúla a fhoilsiú a luaithe is féidir.

  • Sonraí dinimiciúla a chur ar fáil trí API

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Is féidir an rochtain ar shonraí dinimiciúla tionchar suntasach a imirt mar tugann sé deis d’úsáideoirí cinntí a dhéanamh bunaithe ar na dálaí atá ann cheana féin.

14. Sonraí a Fhoilsiú trí APIanna

Éascaíonn Comhéadain Feidhmchláir (APIanna) an chumarsáid meaisín-go-meaisín agus an malartú sonraí gan uaim, ar bhealach atá solúbtha agus saincheaptha araon. Éascaíonn APIanna d’fhorbróirí táirgí agus seirbhísí nua a chruthú trí Sonraí Oscailte a úsáid. Dá bhrí sin, tá sé tábhachtach, nuair is féidir, go bhfuil sonraí inrochtana trí APIanna atá dea-dheartha, ní amháin mar chomhaid in-íoslódáilte.

Mar atá mínithe i dTreoir an AE maidir le Sonraí Oscailte, ní mór an leagan amach APIanna agus a n-úsáid araon a bheith bunaithe ar roinnt prionsabal, lena n-áirítear an infhaighteacht, an buanseasmhacht, cothabháil thar a shaolré, an aonfhoirmeacht úsáide agus caighdeáin, a bheith so-úsáidte, chomh maith leis an tslándáil. Tá sé furasta API a thógáil, ach is deacair API a dhearadh a chomhlíonann cuspóirí gnó, a shásaíonn riachtanais úsáideoirí, agus a mhaireann le fada an lá. Dá bhrí sin, ba cheart APIanna a fhorbairt ag úsáid cur chuige caighdeánach, agus i gcomhar le húsáideoirí ionchasacha.

De réir mholadh Shonraí W3C ar an Dea-Chleachtas Gréasáin, ba cheart Caighdeáin Ghréasáin a úsáid mar bhunús le hAPIanna14. Déanann APIanna atá tógtha ar chaighdeáin Gréasáin láidreachtaí an Ghréasáin a ghiaráil. Mar shampla, trí úsáid a bhaint as briathra HTTP mar mhodhanna agus URIanna a mhapálann go díreach le hacmhainní aonair cabhraíonn sé le cúpláil daingean a sheachaint idir iarratais agus freagraí, trí API a dhéanamh atá furasta a choimeád ar bun agus atá furasta a thuiscint agus a úsáid ag go leor forbróirí. Sampla de seo atá in úsáid is ea APIanna RESTful- JSON a úsáid.

Ba cheart go mbeadh cáipéisí soiléire ag gabháil le hAPIanna atá iomlán agus ar fáil ar líne chun tacú leo. Nuair is féidir, ba cheart APIanna oscailte a úsáid. Is caighdeán tionscail é an Sonraíocht OpenAPI a nglactar leis go forleathan chun APIanna nua-aimseartha a thuairisciú15. Sainmhíníonn Sonraíocht OpenAPI (OAS) tuairisc chomhéadain chaighdeánach teanga-agnostach do APIanna REST, lena ligtear do dhaoine agus do ríomhairí an acmhainneacht seirbhíse a fhionnachtain agus a thuiscint gan rochtain ar chód foinse, cáipéisí breise, nó iniúchadh ar thrácht líonra a éileamh. Nuair a shainmhínítear i gceart é trí OpenAPI, is féidir le tomhaltóir an tseirbhís iargúlta a thuiscint agus idirghníomhú leis an méid is lú loighic feidhmithe. Cosúil leis an méid a rinne tuairiscí comhéadain le haghaidh ríomhchlárúcháin ar leibhéal níos ísle, cuireann Sonraíocht OpenAPI deireadh le hobair buille faoi thuairim maidir le seirbhís a ghlaoch. Agus é seo á scríobh, is é an leagan is déanaí de Shonraíocht OpenAPI leagan 3.0.3, a foilsíodh an 20 Feabhra 202016.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Rochtain a sholáthar ar thacair sonraí ardluacha trí APIanna.

  • Rochtain a sholáthar ar thacair sonraí dinimiciúla trí APIanna.

  • Úsáid Caighdeáin Gréasáin mar bhunús le APIanna (RESTful).

  • Cáipéisíocht API nó nasc le cáipéisíocht a chomhlonnú, ina bhfuil sonraithe conas is féidir an API a úsáid.

  • A chinntiú go gcloíonn an doiciméad API le Sonraíocht OpenAPI.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Cumasaíonn an soláthar sonraí trí APIanna rochtain ríomhchláraithe ar na sonraí, agus éascaíonn sé forbairt feidhmchlár idirlín, soghluaiste agus scamall-bhunaithe ar shonraí den sórt sin.

15. Úsáid Caighdeáin Sonraí

Ní amháin go mbaineann luach intreach Sonraí Oscailte le tacair sonraí a úsáid ina n-aonar, ach i gcomhtháthú sonraí a fhaightear ó chórais éagsúla, eagraíochtaí éagsúla, agus fiú trasteorann. Chun idir-inoibritheacht sonraí a chinntiú, ba cheart sonraí a fhoilsiú i bhformáidí oscailte atá inléite ag meaisín, agus caighdeáin sonraí aitheanta á n-úsáid.

Is iad caighdeáin sonraí na rialacha trína ndéantar sonraí a thuairisciú agus a thaifeadadh. Le caighdeáin éascaítear sonraí a chruthú, a roinnt agus a chomhtháthú trína chinntiú go bhfuil tuiscint shoiléir ann ar an gcaoi a ndéantar na sonraí a léiriú agus go bhfuil na sonraí a fhaightear sa bhformáid lena rabhthas ag súil17. Tá sé seo tábhachtach go háirithe nuair a bhíonn sonraí á n-úsáid ag tríú páirtí, á gcomhtháthú ó fhoinsí éagsúla, nó nuair a bhíonn sonraí á roinnt ar chomhlachtaí poiblí.

Is féidir le caighdeáin sonraí tagairt a dhéanamh do:

  • Sonraí Tagartha: liostaí caighdeánaithe nó tacsanomaíochtaí téarmaí nó ábhair ó fhearann ar leith, nó

  • Vocabularies Sonraí: samhlacha caighdeánacha sonraí a úsáidtear chun sonraí a struchtúrú ar bhealaí sothuigthe agus in-athúsáidte.

Agus Sonraí Oscailte á bhfoilsiú, ba cheart caighdeáin idirnáisiúnta arna sainiú ag eagraíochtaí caighdeán measúil, mar shampla ISO, an Coimisiún Eorpach, W3C, IETF, OGC agus OASIS a úsáid, más féidir. Más rud é nach bhfuil caighdeáin idirnáisiúnta ar fáil nó oiriúnach, bain úsáid as caighdeáin náisiúnta. Maidir le hábhair ar leith, mar shampla geospásúil, staitisticí, nó an tsláinte, bain úsáid as caighdeáin náisiúnta mar atá sainithe ag an eagraíocht fhreagrach (OSI, CSO, HIQA, srl.).

Rinne an Grúpa Comhairleach Sonraí Oscailte (ODAG) athbhreithniú ar na caighdeáin sonraí a úsáideann Comhlachtaí Poiblí na hÉireann go coitianta. Sainmhínítear iad seo sa tábla ag seo thíos. Ní liosta uileghabhálach é seo agus tá sé deartha le bheith mar phointe tosaigh d’fhoilsitheoirí sonraí. Déanfar an liosta a nuashonrú le caighdeáin nua de réir mar a ghlactar leo i gcleachtadh ginearálta.

Tábla 1: Caighdeáin Sonraí Molta chun Sonraí Oscailte a Fhoilsiú

Gearrtheideal

Teideal

Fearann

Comhlacht Caighdeánaithe

URL

AR-DRG

Grúpa a Bhaineann le Diagnóis Scagtha na hAstráile

Sláinte

Astrálach Rialtas

http://www.aihw.gov.au/hospitals-data/ar-drg- ciúbanna sonraí /

ATC / DDD

An Aicmiú Ceimiceach Teiripeach Anatamaíoch Córas le dáileoga sainithe laethúla

Ceimiceach

An Eagraíocht Dhomhanda Sláinte

http://www.who.int/classifications/atcddd/en/

COICOP

Aicmiú Tomhaltas Aonair De réir Cuspóir

Caitheamh

Rannán Staidrimh na Náisiún Aontaithe

http://unstats.un.org/unsd/cr/registry/regcst.as p? cl = 5

Aicmiú Caighdeánach CSO ar Ghníomhaíocht Thionsclaíoch

Eacnamaíoch

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ tionsclaíocht /

Aicmiú Caighdeánach Tíre CSO

Geografach

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ aicmiú caighdeánach / aicmiú /

Aicmiú Airgeadra agus Cistí Caighdeánacha na Príomh-Oifige Staidrimh

Eacnamaíoch

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardcurrencyfundsclassification /

Aicmiú Laethanta Míosúla Caighdeánacha na Príomh-Oifige Staidrimh

Aimsireach

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standarddaysofmonthclassification /

Aicmiú Caighdeánach Laethanta na Seachtaine CSO

Aimsireach

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standarddaysofweekclassification /

Aicmiú Cineál Chónaithe Chaighdeánaigh CSO

An Tithíocht

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standarddwellingtypeclassification/

Aicmiú Stádas Caighdeánach Fostaíochta na Príomh-Oifige Staidrimh

Eacnamaíoch

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardemploymentstatusclassification/

Aicmiú Réimsí Caighdeánacha Oideachais na Príomh-Oifige Staidrimh

An tOideachas

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ fieldsofeducationclassification/

Aicmiú Leibhéil Chaighdeánacha Oideachais na Príomh-Oifige Staidrimh

An tOideachas

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardlevelsofeducationclassification/

Aicmiú Stádas Pósta Caighdeánach na Príomh-Oifige Staidrimh

Daonra & Sochaí

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardmaritalstatusclassification/

Aicmiú Míonna Caighdeánacha na Príomh-Oifige Staidrimh

Aimsireach

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardmonthsclassification/

Príomh-Aicmiú Stádas Eacnamaíoch Caighdeánach na Príomh-Oifige Staidrimh

Eacnamaíoch

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardprincipaleconomicstatusclassification/

Aicmiú Tréimhsí Ama Ráithiúla Caighdeánacha na Príomh-Oifige Staidrimh

Aimsireach

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardquarterlytimeperiodsclassification/

Aicmiú Caighdeánach Gnéas na Príomh-Oifige Staidrimh

Daonra & Sochaí

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardsexclassification/

Aicmiú Seachtainí Caighdeánacha na Bliana CSO

Aimsireach

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardweeksoftheyearclassification/

Aicmiú Caighdeán Blianta na Príomh-Oifige Staidrimh

Aimsireach

An Phríomh-Oifig Staidrimh

https://www.cso.ie/en/methods/classifications/ standardyearsclassification/

DataCube

Stór Focal um DataCube

Staidrimh

W3C

http://www.w3.org/TR/vocab-data-cube/

DCAT

Stór Focal um Chatalóg Sonraí

Meiteashonraí

W3C

http://www.w3.org/TR/vocab-dcat/

DCMI

Tionscnamh Lárnach Meiteashonraí Bhaile Átha Cliath

Meiteashonraí

Dublin Core

http://dublincore.org/documents/dcmi-terms/

Innéacs Míbhuntáiste

Innéacs míbhuntáiste

ERC

EUCAN

Ailsí Coiteanna

Ailse

An Eagraíocht Dhomhanda Sláinte

http://eco.iarc.fr/eucan/Default.aspx

IANA

Cineálacha Meán IANA

Meáin/Comhad Cineálacha

Idirlín sannta Údarás Uimhreacha

http://www.iana.org/assignments/media- types/media-types.xhtml

IATI

Tionscnamh Trédhearcachta Cúnaimh Idirnáisiúnta

Cúnamh

IATI

http://iatistandard.org/

ICCS

Córas Aicmithe Coireachta na hÉireann

An Choireacht

An Phríomh-Oifig Staidrimh

http://www.cso.ie/en/media/csoie/releasespub lications/documents/crimejustice/current/crime classification.pdf

ICD

Aicmiú Idirnáisiúnta Galair

Sláinte

An Eagraíocht Dhomhanda Sláinte

http://www.who.int/classifications/icd/en/

ISO 19100

Sraith chaighdeánach den Fhaisnéis Gheografach 19100 arna forbairt ag an Eagraíocht Idirnáisiúnta na gCaighdeán (ISO)

Geografach

ISO/OGC

http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogu e_tc/catalogue_tc_browse.htm?commid=54904 &published=on&includesc=true

INSPIRE

Bonneagar d’Fhaisnéis Spáis sa Chomhphobal Eorpach

Spásúil / Comhshaoil

EC

http://inspire.ec.europa.eu/

ISO 3166-2:IE

Cóid tíortha agus cóid foranna tíre

ISO

http://www.iso.org/iso/iso_3166- 2_newsletter_ii-3_2011-12-13.pdf

ISO 639

Cóid teanga

Language

ISO

http://www.iso.org/iso/home/standards/langua ge_codes.htm

ISO 8601

Formáid an dáta agus an ama

Aimsireach

ISO

http://www.iso.org/iso/home/standards/iso860 1.htm

ISO 4217

Cóid airgeadra

Eacnamaíoch

ISO

http://www.iso.org/iso/home/standards/curren cy_codes.htm

MDC

Mórchatagóir Diagnóiseach

Sláinte

Roinn Sláinte Utah

http://health.utah.gov/opha/IBIShelp/codes/M DC.htm

NACE Rev.2

NACE Rev.2

Eacnamaíoch

Eurostat

https://ec.europa.eu/eurostat/ramon/nomencl atures/index.cfm?TargetUrl=LST_NOM_DTL&Str Nom=NACE_REV2

NUTS

Ainmníocht na n-aonad críochach le haghaidh staidrimh

Geografach

EC

http://ec.europa.eu/eurostat/web/nuts/overvie w

SDMX

Sonraí Staidrimh agus an Malartú Meiteashonraí

Staidrimh

SDMX

http://sdmx.org/

Innéacs na Bochtaineachta Iomláine

Innéacs na Bochtaineachta Iomláine

ERC

XBRL

An Teanga Tuairiscithe Gnó eXtensible

An Gnó

XBRL

http://www.xbrl.org/

Na 26 chontae gheografacha, seachas amháin go bhfuil idirdhealrú déanta idir Thiobraid Árann Thuaidh agus Tiobraid Árann Theas

An Phríomh-Oifig Staidrimh

Na 26 chontae gheografacha

An Phríomh-Oifig Staidrimh

Na 32 chontae geografacha in Éirinn agus Tuaisceart Éireann san áireamh

An Phríomh-Oifig Staidrimh

Na 34 contae riaracháin, agus Tiobraid Árann Thuaidh agus Theas curtha le chéile mar aon

An Phríomh-Oifig Staidrimh

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Sonraí Oscailte a fhoilsiú ag baint úsáide as na caighdeáin sonraí, a leagtar amach i dTábla 1.

  • Athúsáid na caighdeáin sonraí atá ann cheana féin, seachas caighdeáin nua sonraí a chruthú. Mar shampla, bain úsáid as caighdeáin sonraí arna sainiú ag comhlachtaí idirnáisiúnta dála an ISO, an Coimisiún Eorpach, W3C, IETF, OGC agus OASIS, nó eagraíochtaí náisiúnta mar an Phríomh-Oifig Staidrimh, HIQA agus an OSI.

  • Cur go gníomhach le grúpaí caighdeánaithe sonraí, m.sh. an Grúpa um Chaighdeáin san Údarás Áitiúil.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí chaighdeáin sonraí a úsáid agus an foilseachán á dhéanamh againn, táthar in ann na sonraí a thuiscint go héasca agus deimhnítear chomh maith idir-inoibritheacht sonraí ó fhoinsí éagsúla.

16. Úsáid Aitheantóirí Iontaofa chun Nasc a chur le Tacar Sonraí

Tá sé léirithe i dtaighde a rinne an Tairseach Sonraí Eorpach gur minic a úsáidtear tacair sonraí le chéile, agus an teaglaim is coitianta ná staitisticí daonra, tacar sonraí comhshaoil agus sonraí réigiún agus cathracha18. Tá sé ar cheann de na moltaí i dTuarascáil Anailíseach Tairseach Sonraí Oscailte Todhchaí Sonraí Oscailte EDP, dá bharr, naisc a chruthú idir tacair sonraí7.

Ba cheart go mbeadh tionchar ag an acmhainneacht laistigh de thairseacha nasc a dhéanamh le sonraí tagartha lárnacha, mar shampla an t-aicmiú aonán coiteann (m.sh. cineálacha áiteanna, eagraíochtaí, táirgí, sócmhainní), sonraí seoltaí oscailte agus sonraí geospásúla oscailte (an mhapáil), chomh maith le haonaid tomhais, faisnéis ama srl., ar shaothrú rathúil tacar sonraí. Ligfidh sé seo crostagairt agus anailís a dhéanamh ar iliomad tacar sonraí atá trádstórálta faoi láthair nó nach bhfuil idir-inoibritheach ar bhonn neamhphearsanta. Is féidir naisc a chruthú idir tacar sonraí trí chur chuige dúchasach a úsáid leithéidí Sonraí Nasctha, atá ag brath ar URIanna Gréasáin uilíocha agus stór focal fearainn a chuirtear in iúl i dteangacha oifigiúla.

Mar atá mínithe i Straitéis Sonraí na Seirbhíse Poiblí 2019-202319, ghlac Comhlachtaí Seirbhíse Poiblí na hÉireann (PSBanna) Bonneagar Sonraí Náisiúnta, a fhéachann le húsáid chomhsheasmhach aitheantóirí uathúla iontaofa a chur i mbun i sonraí riaracháin na Seirbhíse Poiblí agus atá dírithe ar shainaithint saoránach, gnó agus seoltaí. I measc na n-aitheantóirí iontaofa a cuireadh i bhfeidhm cheana in Éirinn nó atá á mbreithniú go gníomhach tá:

  • Uimhir Phearsanta Seirbhísí Poiblí (UPSP): Aitheantóir uathúil a úsáideann an duine aonair chun teagmháil a dhéanamh le Seirbhísí Poiblí in Éirinn agus rochtain a fháil orthu.

  • Aitheantóir Sláinte Aonair (IHI: Déantar foráil ann maidir le tabhairt isteach Aitheantóirí Sláinte uathúla le haghaidh daoine aonair, gairmithe cúraim sláinte agus eagraíochtaí cúraim sláinte, nach mbeadh inrochtana ach amháin i gcomhthéacs sláinte.

  • Éirchód: An Córas Náisiúnta Cód Poist d’Éirinn, téann Éirchód chun sochair do ghnólachtaí agus do PSBanna ar féidir leo é a úsáid chun lóistíocht nó seirbhísí seachadta a phleanáil do phobail éagsúla agus chun cabhrú leis an anailís gheospásúil a chur ar aghaidh chun críocha an cheapadh beartais agus an measúnú beartais araon.

  • Aitheantóir Gnó Uathúil (UBI) Chuir Rialtas tús le tionscnamh in 2017 chun measúnú a dhéanamh ar tabhairt isteach UBI ar fud na Seirbhíse Poiblí a ghníomhódh mar aitheantóir caighdeánach aonair don ghnó.

  • Aitheantóirí Geografacha Uathúla (UGIanna: Coinníonn Suirbhéireacht Ordanáis Éireann tacar coiteann d’aitheantóirí geografacha uathúla (UGIanna) do níos mó ná 50 milliún mír geografacha in Éirinn (lena n-áirítear dáileachtaí talún, foirgnimh, deighleoga bóthair, srl.), atá ar fáil le húsáid ag gach PSB.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Naisc dhílis a chruthú idir sonraí agus aitheantóirí coitianta a úsáid chun na críocha sin.

  • Nuair is infheidhme, bain úsáid as aitheantóirí iontaofa de réir mar a mholtar sa Bhonneagar Sonraí Náisiúnta

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Tríd an úsáid aitheantóirí iontaofa ligtear saor an poitéinseal atá i gceist le sonraí PSB toisc go gcumasaíonn siad sonraí a nascadh ar fud na sealbhaíochta sin

17. A chinntiú go bhfuil URLanna na dtacar sonraí ag Feidhmiú

Is catalóg Sonraí Oscailte é Data.gov.ie ar a bhfuil gach aon tacar sonraí atá foilsithe ó níos mó ná céad Comhlacht san Earnáil Phoiblí liostaithe. Déantar formhór na sonraí a óstáil in áiteanna eile, agus níl ar data.gov.ie URL (nasc) leis an áit ar féidir rochtain a fháil ar na sonraí. Tá sé riachtanach mar sin go bhfuil na URLanna a sholáthraítear ag feidhmiú agus gur féidir leis an úsáideoir an tacar sonraí a íoslódáil nó rochtain a fháil orthu díreach tríd an API má chliceálann sé ar nasc le tacar sonraí,.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Déan cinnte go bhfuil URL na dtacar sonraí uile ag feidhmiú. Nuashonraigh an URL ar data.gov.ie má athraíonn an URL foinseach.

  • Bain an tacar sonraí ó data.gov.ie mura bhfuil sé le fáil ag an bhfoinse a thuilleadh.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí deimhin a dhéanamh de go bhfuil URLanna na dtacar sonraí ag feidhmiú, is féidir le húsáideoirí rochtain a fháil ar an bhfaisnéis aon uair ar mian leo, agus déantar an muinín atá sa chatalóg agus sna foilsitheoirí a ardú dá réir sin.

18. Sainaithin Tacair Sonraí Gaolmhara

Slí phríomhúil chun cabhrú le húsáideoirí nascleanúint a dhéanamh trí thacair sonraí atá ar fáil ar chatalóg sonraí is ea naisc a sholáthar le tacar sonraí gaolmhara. D’fhéadfadh sé seo a bheith le tacair sonraí atá mar chuid de bhailiúchán coiteann nó tacar sonraí a bhaineann le topaic den chineál céanna, nó a úsáidtear go minic le chéile. Is féidir am agus iarracht luachmhar a shábháil don úsáideoir agus é ag cuardach sonraí dá réir.

Tá roinnt gnéithe i DCAT-AP v220 ar féidir leo tacú le sainiú a dhéanamh ar an ngaol idir tacar sonraí, agus ina measc dct:source, dct:hasVersion, dct:relation, adms:sample, srl.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Cuir naisc le tacar sonraí gaolmhara leis, agus bain úsáid as na hairíonna atá sainithe in DCAT-AP v2.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí tacar sonraí gaolmhara a shainaithint, is féidir le húsáideoir tacar sonraí eile a aimsiú a d’fhéadfadh a bheith áisiúil dóibh.

19. Tacú le húsáideoirí Neamhtheicniúla chun na Sonraí a Thuiscint

Is mór an luach é rochtain a bheith ar amhábhair do na húsáideoirí ar mian leo an fhaisnéis a fheiceáil, a thuiscint, a anailísiú agus a athúsáid. Mar sin féin, teastaíonn leibhéal áirithe saineolais theicniúil chun a bheith in ann obair le sonraí amha dá leithéid. Mar gheall air sin, is féidir deighilt dhigiteach a bheith ann idir na húsáideoirí sonraí sin agus úsáideoirí neamhtheicniúla. D’fhonn aghaidh a thabhairt air seo, is dea-chleachtas tacaíocht shonrach a sholáthar d’úsáideoirí neamhtheicniúla chun cabhrú leo na sonraí a thuiscint. Is féidir é seo a bhaint amach trí réamhamharcanna sonraí atá furasta le tuiscint nó uirlisí comhlonnaithe a sholáthar is féidir a úsáid chun na sonraí a fheiceáil agus chun idirghníomhú leo. In Discovering the Future of the London Datastore, moltar treoracha coimeádaithe a sholáthar atá dírithe ar chásanna úsáide coitianta chun cur leis inúsáidteacht atá i gceist leis na sonraí ar leith8. Mar shampla, d’fhéadfaí treoir faoi choimeádaí a dhíriú ar ‘seo na sonraí atá uait don dúshlán seo agus conas é a úsáid’.

Bealach eile le tacú le húsáideoirí neamhtheicniúla sonraí a thuiscint is ea uirlisí a sholáthar chun cabhrú leo na sonraí a fheiceáil agus a bhrabhsáil. Mar shampla, d’fhéadfaí taiscéalaí léarscáile a úsáid chun cabhrú leis an úsáideoir sonraí geospásúla21 a bhrabhsáil, nó d’fhéadfaí uirlis fiosrúcháin scagaire a úsáid chun cabhrú leis an úsáideoir sonraí staidrimh iltoiseacha a bhrabhsáil.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • A chinntiú go bhfuil réamhamhairc sonraí ar fáil do gach uile thacar sonraí.

  • Uirlisí a chomhlonnú leis na sonraí, ionas gur féidir teagmháil a dhéanamh le raon níos leithne úsáideoirí.

  • Treoracha conas-é-a-dhéanamh a sholáthar d’úsáideoirí maidir le conas is féidir na sonraí a úsáid.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí thacaíochtaí sonracha a sholáthar d’úsáideoirí neamhtheicniúla, cuirfear feabhas ar inrochtaineacht na faisnéise agus cuideoidh sé chomh maith le raon leathan úsáideoirí na sonraí a thuiscint.

20. Comhoibriú le Pobal na n-Úsáideoirí

Feictear an chatalóg Sonraí Oscailte data.gov.ie mar shuíomh chun sonraí a fhionnadh, a rochtain agus a úsáid, seachas amháin mar liostú teicniúil ar thacair sonraí. Tá sé riachtanach teagmháil a dhéanamh le húsáideoirí ag gach céim den chomhroinnt sonraí chun an athúsáid sonraí a spreagadh, agus sa deireadh thiar chun tionchar eacnamaíoch, sóisialta, comhshaoil agus polaitiúil a chur chun cinn. Mar a leagtar amach in Discovering the Future of the London Datastore, is é an cur chuige is éifeachtaí ná ceann atá fadhb-bhunaithe nó dúshlán-bhunaithe: ina n-oibrítear le húsáideoirí sonraí agus le daoine a phléann leo chun fadhb a shainaithint ar féidir le sonraí cabhrú léi a réiteach, agus ansin rochtain ar na sonraí sin atá ag teastáil chun an fhadhb sin a réiteach a mhéadú8. Is mó an seans go gcuirfear leis an athúsáid trí dhíriú ar dhúshláin seachas trí fhardail sonraí a chruthú.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Tabhair sonraí teagmhála ar fáil le haghaidh gach aon tacar sonraí a fhoilsítear. Ba cheart seoladh ríomhphoist cineálach a bhaineann le ról ar leith, seachas le duine aonair, a bheith áirithe na sonraí teagmhála.

  • Plé a dhéanamh ar iarratais ar shonraí.

  • Aghaidh a thabhairt do thrácht a bhaineann le tacair sonraí.

  • Éist le haiseolas ar thacair sonraí, agus más iomchuí, gníomhú ar an aiseolas seo

  • Sonraí Oscailte a chur chun cinn ar gach ceann de na bealaí cumarsáide atá ar fáil duit, lena n-áirítear na meáin shóisialta, nuachtlitreacha, imeachtaí, srl.

  • Imeachtaí um Shonraí Oscailte bunaithe ar fhadhbanna / dúshláin a chomhordú le húsáideoirí agus le foilsitheoirí eile.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Éascaíonn comhoibriú le pobal na n-úsáideoirí fás orgánach éiceachóras timpeall ar shonraí agus réitíonn sé an bealach don tionchar ar scála.

21. Samplaí den Úsáid Shonraí a Chur ar Fáil

Molann tuarascáil anailíseach an EDP ar ‘Thodhchaí Sonraí Oscailte’ an úsáid Sonraí Oscailte a chur chun cinn chun tacú le hinbhuanaitheacht agus breisluach a thabhairt do thairseacha7. Trí scéalta tionchair agus samplaí úsáide a sholáthar, léirítear go bhféadann acmhainneacht na sonraí rochtain níos leithne ar na sonraí a éascú, agus is féidir úsáid bhreise na sonraí a spreagadh dá réir. Is féidir leis an bhfoilsitheoir samplaí a sholáthar go díreach, nó iad a chur ar fáil ag úsáideoirí eile le tacaíocht an fhoilsitheora.

Mar sin féin, níor cheart go mbainfeadh léargas mionsonraithe nó amharcléiriú sonraí ó chuspóir lárnach na catalóige, is é sin le rá an rochtain ar shonraí, chomh maith le húsáid agus comhroinnt sonraí, a fheabhsú.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Spreag úsáideoirí / pobail chun taispeántais agus samplaí den chaoi a bhfuiltear ag baint úsáid as sonraí a chur ar fáil.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Trí shamplaí de shonraí atá in úsáid a sholáthar, is féidir acmhainneacht na sonraí a léiriú agus rochtain níos leithne ar na sonraí a éascú, chomh maith le húsáid bhreise na sonraí a spreagadh

22. Úsáid Sonraí a Thomhas

Tá go leor údair spreagtha ann chun Sonraí Oscailte a thomhas. Bíonn sé ag teastáil chun cáilíocht na sonraí agus na tacaíochta a choinneáil; chun údar a thabhairt leis an infheistíocht; chun acmhainní a spriocdhíriú ar mhaithe leis an tairbhe éifeachtach is fearr; chun an dul chun cinn idir tíortha, institiúidí agus tairseacha a chur i gcomparáid agus tagarmharcanna a leagan síos do thíortha, d’institiúidí agus do thairseacha23. Más é aidhm Sonraí Oscailte a fhoilsiú cuidiú le tionchar dearfach comhshaoil, eacnamaíoch, polaitiúil agus sóisialta a bhaint amach, tá sé tábhachtach go mbeadh bealach soiléir ann chun tomhas a dhéanamh ar an gcaoi a bhfuil sonraí á n-úsáid agus cén tionchar atá acu i ndáiríre. Cuideoidh sé tomhas a dhéanamh ar úsáid sonraí le foilsitheoirí atá ag iarraidh déanamh amach an bhfuil na haidhmeanna atá leagtha amach

i dTreochlár Foilsitheoireachta Sonraí Oscailte na heagraíochta ina bhfuil siad lonnaithe á mbaint amach nó nach bhfuil. Is féidir le hathbhreithniú leanúnach ar úsáid sonraí cabhrú le foilsitheoirí na dúshláin atá roimh úsáideoirí a thuiscint, agus na sonraí a fheabhsú ionas go mbeidh siad níos éasca le húsáid.

Bíonn sé deacair méadrachtaí a shainiú chun an úsáid sonraí a thomhas, go háirithe más féidir leis an méid atá á thomhas a bheith suibiachtúil, mar shampla an cháilíocht sonraí. Mar sin féin, tá roinnt táscairí ann ar féidir iad a uathoibriú agus a athbhreithniú go comhsheasmhach chun rochtain ar shonraí a thomhas, mar shampla amhairc tacair sonraí agus íoslódálacha tacair sonraí ar chatalóg sonraí. Mar shampla, úsáideann data.gov.ie Google Analytics chun amhairc agus íoslódálacha leathanaigh tacar sonraí a thaifeadadh. Má fhoilsíonn foilsitheoir sonraí trí API, is féidir líon na n-iarratas API a thomhas chun tuiscint níos fearr a fháil ar an úsáid.

Is féidir leis an bhfoilsitheoir méadrachtaí cainníochtúla fearann-shonracha a shainiú, m.sh. féadfaidh don Údarás Áitiúil an ‘líon fiosrúchán maidir le cá bhfuil ionaid athchúrsála’ a úsáid mar tháscaire chun tomhas a dhéanamh faoi an bhfuil tacar sonraí oscailte ‘láithreacha ionad athchúrsála’ á úsáid.

Is féidir modhanna agus staidéir cháilíochtúla a úsáid freisin chun tuiscint níos fearr a fháil ar an gcaoi a bhfuil sonraí á n-úsáid chomh maith leis an tionchar atá acu. Mar shampla, suirbhéanna nó grúpaí fócais a eagrú inéineacht leis an bpobal úsáideoirí atá agat féin. Féach Treoirlíne 20 chun tuilleadh eolais a fháil maidir leis an gcomhoibriú le pobal na n-úsáideoirí.

Moltaí don Fhoilsitheoir

  • Déan athbhreithniú agus comparáid a ar mhéadrachtaí rochtana sonraí d’eagraíochta féin ar data.gov.ie ar bhonn leanúnach.

  • Má fhoilsítear sonraí trí APIanna, bain úsáid as an anailísíocht API chun iarrataí API a thomhas. Déan athbhreithniú agus comparáid idir an fhaisnéis rochtana sonraí seo ar bhonn leanúnach.

  • Sainmhínigh méadrachtaí cainníochtúla fearann-shonracha chun úsáid tacar sonraí áirithe d’eagraíochta féin a thomhas.

  • Sainmhínigh modhanna cáilíochtúla chun tuiscint a fháil ar an gcaoi a bhfuil sonraí d’eagraíochta féin á n-úsáid chomh maith leis an tionchar atá acu.

Buntáistí d’Úsáideoirí

  • Cuidíonn sé an úsáid sonraí a thomhas le foilsitheoirí tuiscint a fháil ar cibé an bhfuil nó nach bhfuil a gcuid sonraí ag freastal ar riachtanais úsáideoirí, agus ba cheart go mbeadh feabhas ar an bhfoilsiú sonraí agus ar cháilíocht Sonraí Oscailte mar gheall orthu freisin.